Kürdistan Bölgesel Yönetimi
 | Bu madde Vikipedi standartlarına uygun değildir. (Ağustos 2015) |
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi هەرێمی کوردستان(Kürtçe) Herêmî Kurdistan إقليم كردستان العراق(Arapça) Iqlīm Kurdistān Al-Irāq Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi | |
|---|---|
|
Slogan An azadî, an azadî. "Ya özgürlük, ya özgürlük." | |
.svg) | |
 | |
| Başkent | Erbil[1] |
| En büyük şehir | Erbil |
| Resmî diller |
Kürtçe Arapça[1] |
| Tanınan bölgesel diller |
Ermenice Türkçe Süryanice[1][2] |
| Hükûmet | Parlamenter cumhuriyet |
| Neçirvan İdris Barzani | |
• Başbakan | Mesrur Barzani |
| Tarihçe | |
| 1921-1924 | |
• Özerk oluşu | 11 Mart 1970 |
• Özerkliğin kalkması | Mart 1974 |
• De facto özerklik | Ekim 1991 |
• Bölgesel hükümetin kuruluşu | 4 Temmuz 1992 |
• İlân Edilişi | 30 Ocak 2005 |
| Yüzölçümü | |
• Toplam | 40.643 km2 (15.692 sq mi) |
| Nüfus | |
• 2018 sayımı | 5.900.000[3] |
• Yoğunluk | 211/km2 (546,5/sq mi) |
| GSYİH (nominal) | 2011[4] tahminî |
• Toplam | $23,6 milyar |
• Kişi başına | $4,452 |
| İGE (2014) |
 0,642[5]Hata: Geçersiz İGE değeri |
| Para birimi | Irak dinarı (IQD) |
| Zaman dilimi | UTC+3 |
• Yaz (YSU) | UTC+3 |
| Telefon kodu | +964 |
| ISO 3166 kodu | IRQ |
| İnternet alan adı | .krd, .iq |
 |
| Şu madde dizisinin bir parçasıdır: Kürdistan Bölgesel Yönetimi devlet yapısı |
|
Ayrıca bakınız
|
Irak Kürt Bölgesel Yönetimi veya Irak Kürt Bölgesi yaklaşık 40.000 km² 'den oluşan; Batı’da Suriye’ye, Doğu’da İran’a ve Kuzey’de Türkiye’ye komşu olan Irak Federasyonu’na bağlı Anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Bölgesel Yönetiminin Başkenti Erbil’dir (yerel dilde Hewler). Bölgesel sınırlar içerisindeki güncel nüfus 5 milyonun üzerindedir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapçadır.
İçindekiler
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
.png)
Irak'ın kuzeyinde bulunan bölge 11 Mart 1970'te Saddam Hüseyin ve Mustafa Barzani arasında yapılan anlaşma üzerine kuruldu. Özerklik anlaşmasına göre Irak'ın kuzeyindeki üç il, yaklaşık 37 000 km²'lik bir bölge, Erbil'de kurulacak bir yerel parlamento tarafından yönetilecekti. Bunun yanı sıra Irak Meclisinde 5 bakan ve başbakan vekili Kürt olacaktı. Kürtçe, ülke genelinde Arapça'nın yanı sıra ikinci resmî dil olacaktı.
İran-Irak Savaşı sırasında bu bölge, merkezî hükümetin kontrolünden çıkmış, İran saflarında Saddam Hüseyin'e karşı yer almıştı. Saddam Hüseyin savaştan önce anlaşmayı kaldırmış ve 1974'te Kürt bakanları meclisten çıkarmıştı. Bu durum üzerine Barzaniler isyan etmişlerdi. Bu durum Irak için çıkan savaşı kötü etkiledi, çünkü Saddam Hüseyin'e karşı Kuzey, İran ile ittifak etmiştir.
Birinci Körfez Savaşı öncesi ve savaş sırasında Saddam Hüseyin'den kaçan on binlerce Kürt, Türkiye'ye sığındı. Türkiye tarafından kurulan kamplarda Kürt mültecilere sağlık, barınma ve giyim yardımları yapıldı. Saddam Hüseyin devrilip Kürt liderler yeni dönemde söz sahibi olana kadar yurt dışına Türk Pasaportu ile çıktılar.
Birinci Körfez Savaşı'ndan sonra çıkarılan uçuş yasağından dolayı bölge bugüne kadar Bağdat'ın yönetimi altında değildir. Bölge Kürdistan Parlamentosu'nun kontrolü altındadır.
Mesut Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokratik Partisi ile Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin arasında çıkan anlaşmazlıklardan dolayı bölge ikiye bölünmüşse de, son yıllarda birleşme sürecine girilmiştir.
Bölgenin 1975 yılına ait bir haritası.
Bölgenin 1998 yılına ait bir haritası.
Bölgenin 2009 yılına ait bir haritası.
Bağımsızlık referandumu[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkanı Mesud Barzani 2016 yılı ocak ayında meclisteki parti temsilcileriyle bir araya geldiği toplantıda, bağımsızlık için referandum komisyonu kurulmasını kararlaştırdıklarını belirtti. Yapılacak referandumun 2016 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçiminden önce yapılması planlanmaktaydı.[6] Ancak IŞİD'in Musul ve Kerkük'e saldırıları[7], PKK'nin Sincar bölgesinde faaliyetlerde bulunması, PKK'nın bağımsızlık karşıtı olduğuna dair çıkan haberler[8], Goran Partisi ve bazı muahalefet partileriyle KDP arasındaki siyasi anlaşmazlıklar referandum sürecini erteletti. Gerek Kürdistan Bölgesi Güvenlik Konseyi Müsteşarı Mesrur Barzani'nin "Kürdistan'ın bağımsızlığı önünde artık bir engel kalmadı" şeklindeki açıklaması gerekse KYB ve GORAN'ın KDP ile görüşmelere sıcak baktıklarını açıklaması bağımsızlık sürecinin yakın zamanda yeniden ilerleyebileceğini gösterdi.[9][10]
Mesud Barzani, 25 Eylül 2017'de referandumun yapılacağını açıkladı.[11] Bu açıklama sonrası Irak Başbakanı Haydar el-Abadi olası bir referandumda toprak bütünlüğünü korumak için askeri müdahaleye hazır olduklarını açıkladı.[12] Türkiye Cumhuriyeti ise 27 Eylül 2017'de yapılması planlanan Millî Güvenlik Kurulu toplantısını 22 Eylül 2017'ye çekti. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Barzani'yi kast ederek "Kararımızı 22 Eylül'de görecek." dedi.[13]
Irak ve Şam İslam Devleti ile savaş[değiştir | kaynağı değiştir]
Haziran 2014'te Irak ve Şam İslam Devleti'nin Musul'a saldırmasıyla fiili olarak Bölgesel Kürt yönetimi de savaşa girmiştir.[14]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
İran ve Türkiye sınırı tarafında dağlık bir coğrafi yapısı hakimdir. Güneye doğru gidildikçe düzlük ve çöl bir arazi yapısı hakimdir. İran ve Türkiye sınırı boyunca uzanan kuzeydeki dağlık bölgeler, yoğun kar yağışı altındadır. Openstreetmap haritasındaki yeri.
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin iklim şartları, kuzeydeki topografik ve dağlık yapısı nedeniyle, bölgede bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Bölgenin kuzeyindeki dağlık bölgede ve tüm İran sınırında kavak, söğüt ve meşe, alıç, kiraz eriği, kuşburnu, dağ elması, ahlat, üvez vb. yabani ağaçlar ve çayır otları bulunur.. Güneyinde ise genelde çöl ağaçları olan hurma ve palmiye ağaçları vardır.
Siyaset[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]
| Parti | Parti lideri | 1992(*) | 2005 | 2009 | 2013[15][16] | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kürdistan Demokratik Yurtsever İttifakı | 89,55 | 57,34 | ||||
| Kürdistan Demokratik Partisi | Mesud Barzani | 45,3 | 37,79 | |||
| Kürdistan Yurtseverler Birliği | Celal Talabani | 43,8 | 17,8 | |||
| Değişim Hareketi-Gorran | Noşirvan Mustafa | 23,75 | 24,21 | |||
| Kürdistan İslami Hareketi | Şeyh Utman Abd-Aziz | 5,1 | 1,45 | 1,1 | ||
| Kürdistan İslami Birliği-Yekgirtû | Muhammed Faraj | 9,49 | ||||
| Kürdistan İslami Grubu-Komall | Ali Bapir | 4,86 | 6,01 | |||
| Hizmet ve Reform listesi | 12,84 | |||||
| Sosyal Adalet ve Özgürlük listesi | 0,82 | |||||
| Kürdistan Sosyalist Partisi | Muhammed Hacı Mahmud | 2,6 | 0,6 | |||
| Irak Komünist Partisi | Kemal Şakir | 1 | 0,6 | |||
| Kürdistan Emekçiler Partisi | Kadir Aziz | 1,17 | 0,4 | |||
| Türkmen Demokratik Hareketi | Necmettin Nurettin | 0,99 | 0,05 | |||
| Irak Türkmen Cephesi | Erşat Salihi | 0,38 | 0,1 | |||
| Erbil Türkmen Listesi | 0,21 | 0,1 | ||||
| Türkmen Kalkınma Listesi | 0,3 | |||||
| Süryani Demokratik Hareketi | Yakub Yosep | 0,32 | 0,32 | |||
| Keldani-Süryani-Asuri ittifakı | Fehmi Yusuf | 0,58 | 0,29 | |||
| Ermeni Bağımsız Adaylar | 0,37 | 0,03 | ||||
Baraj %7´de olduğundan KDP 51 Koltuk, KYB 49 Koltuk mecliste hak etmiştir. KDP bir koltuk KYB'ye vermiştir. Böylece iki parti eşit düzeyde temsil hakkına sahip olmuştur. Türkmenler seçimlere katılmama kararı aldılar. Geri kalan koltuklar azınlıklara göre dağıtılmıştır.
| Mesut Barzani | %69.60 |
| Kemal Mirawdali | %30 |
| Diğerleri | %0.4 |
Ordu[değiştir | kaynağı değiştir]
Peşmerge, silahlı Kürt militanlarının başvurduğu Kürtler tarafından kullanılan bir terimdir. Bazı kesimler tarafından özgürlük savaşçıları olarak tabir etmektedir.[kaynak belirtilmeli] Peşmerge kelimesi "ölümle karşı karşıya olanlar" anlamını taşır. Kürdistan olarak bilinen bölgede hüküm sürmüş olan Osmanlı ve Kaçar Hanedanı'nın çöküşünün ardından, Kürdistan'daki Peşmerge kuvvetleri 1920'lerin başında Kürt bağımsızlık hareketinin çıkışından bu yana var olmuştur.[kaynak belirtilmeli]
Peşmerge, Irak'a Özgürlük Operasyonu sırasında ABD Ordusu ve koalisyon güçlerinin yanında savaştı. Daha sonraki yıllarda, Peşmerge, Kürdistan ve Irak'ın diğer bölgelerindeki güvenliğinde hayati bir rol oynadı. Peşmerge aynı zamanda anti-terör operasyonları için Bağdat ve Anbar illerinde de konuşlandırılmıştır. Kürdistan Bölgesi, Irak Anayasası'na göre kendi ordusuna sahiptir ve yasalara göre merkezi Irak ordusunun Kürdistan Bölgesine girmesine izin verilmez.
İdari bölümler[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak'ın dört ilini (Arapça: محافظة, Muhafaza; Kürtçe: پارێزگا, Parêzga) kontrol altına almaktadır. Bu illerin her biri toplam 26 olmak üzere ilçelere ve ilçelerde bucaklara ayrılır.
- Bölgesel Yönetimin kontrolü altındaki iller:
- 1. Süleymaniye
- 2. Erbil
- 3. Dohuk
- 4. Halepçe
Irak Kürdistan Bölgesi, bu dört ilin yanı sıra, şu anda Irak merkezi hükümetinin hukuki bir parçası olan Ninova, Kerkük ve Diyala illeri üzerinde de hak iddia etmektedir.[19] IŞİD'in Kuzey Irak Taarruzu sonrası ırak ordusunun çekilmesi üzerine Kerkük ve Diyala ilçelerinin kontrolü Kürdistan Bölgesel Yönetiminin Kontrolüne geçmiştir.[20][21][22]
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin ekonomisini tarım, turizm, alışveriş ve petrol ihracatı oluşturmaktadır.
Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]
Bölgede Erbil ve Süleymaniye kentlerinde olmak üzere iki adet uluslararası havalimanı vardır. Buradan Viyana, Frankfurt, Stockholm, Amsterdam, Dubai, Umman, Ankara ve İstanbul'a haftada 80'den fazla doğrudan uçak seferleri düzenlenmektedir.[23]
Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]
Din[değiştir | kaynağı değiştir]
Bölge halkının çoğu Müslüman'dır ve Sünni mezhebindendir. Bölgede Katolik, Ortodoks, Süryani, Ermeni ve Keldani kiliselerine bağlı Hıristiyan azınlık ve sayıları on binlere ulaşan Yezidi ve Ehl-i Hak dini mensupları mevcuttur.[24]
Dil[değiştir | kaynağı değiştir]
Bölgede resmî düzeyde Kürtçe ve Arapçanın yanı sıra Kürtçenin farklı lehçeleri, Türkçe, Süryanice ve Ermenice dilleri de konuşulmaktadır. Bölgesel Yönetim sınırları içerisinde İngilizce ve Fransızca da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.[25]
Şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]
Irak Kürdistan Bölgesi, artan kentsel nüfusa rağmen hala önemli bir kırsal nüfusa sahiptir.
| Sıra | Şehir | İl | Nüfus | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Erbil | Erbil (il) | 1.400.000 | ||
| 2 | Süleymaniye | Süleymaniye (il) | 725.000 | ||
| 3 | Duhok | Duhok (il) | 350.000 | ||
| 4 | Raniye | Süleymaniye (il) | 200.836 | ||
| 5 | Zaho | Duhok (il) | 190.000 | ||
| 6 | Şeklave | Erbil (il) | 124.628 | ||
| 7 | Halepçe | Halepçe ili | 120.000 | ||
| 8 | Revandiz | Erbil (il) | 102.399 | ||
| 9 | Çemçemal | Süleymaniye (il) | 100.000 | ||
| 10 | Köysancak | Erbil (il) | 100.000 |
Göçmenlik[değiştir | kaynağı değiştir]
2003 yılında Saddam Hüseyin rejiminin devrilmesinden bu yana, Irak Kürdistanı'nda özellikle Kürtler, Süryaniler, Ermeniler, Mandanlar, Şabaklar ve Romanlar'ın göçüne tanıklık etti.[kaynak belirtilmeli] Çünkü istikrar ve güvenlikten dolayı, Kürdistan'da Kürt olmayan Iraklılar yerlerini terk etmek zorunda kaldılar.[kaynak belirtilmeli] Irak Kürdistanı ile Türkiye arasındaki yaygın ekonomik faaliyetler, Türklerin Irak Kürdistanı'nda iş aramasına fırsat verdi. 2009 yılında, Kürt başkentli merkezi bir Kürt gazetesi, yaklaşık 50.000 Türk'ün artık Kürdistan'da yaşadığının tahmin edildiğini bildirdi.[26] Bangladeş, Hindistan ve Pakistan'dan gelen göçmenler hakkında da raporlar yayınlanmıştır.
Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürdistan Bölgesel Hükümeti'nin kuruluşundan önce, ilköğretim ve ortaöğretim neredeyse tamamen Arapça olarak öğretildi. Yükseköğretim ise her zaman Arapça olarak öğretildi. Bu durum ancak Kürdistan özerk bölgesinin kurulması ile değişmiştir. İlk uluslararası okul olan Choueifat Uluslararası İngiliz Koleji, 2006 yılında Irak Kürdistanı'nda şubesini açmıştır. Diğer uluslararası okullar da açıldı ve Kürdistan'da İngiliz Uluslararası Okullar Eylül 2011'de Süleymaniye'de planlı bir şekilde açılmıştır.
Bölgede yer alan üniversiteler:[27]
Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kültürü Mezopotamya kültürü, İslam dini ve geleneksel Arap ve Kürt kültürü etrafında biçimlenmiştir. Buna karşın, Bölge çeşitlilikler içinde yüksek bir kozmopolit toplum ve canlı bir kültüre sahiptir. İslam etkisi Arap ve Kürt kültürünün mimari, müzik, giyim, mutfak ve yaşam tarzında görülebilmektedir.
Mutfak[değiştir | kaynağı değiştir]
Arap ve Kürt mutfağı oldukça tutulmakta olup Bölgenin her yerinde döner lokantalarından Kürdistan Bölgesel Yönetimi otellerinin lüks lokantalarına kadar her yerde bulunabilmektedir. Hızlı yiyecekler, Arap, Kürt ve Batı mutfakları da oldukça popüler olup geniş miktarda bulunabilmektedir. Kürt mutfağı Araplarla binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlardır, pirinç ve bulgurdur. Bu nedenle mutfağı ağır yemeklerden oluşur.
Giyim ve kurallar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi'de giyim bakımından bir zorlayıcılık yoktur. İnsanlar istedikleri kıyafeti giyebilmektedirler örneğin: yöresel kıyafetler veya batı tarzı kıyafetler. Bölge'de insanların birçoğu yöresel Arap kıyafeti olan kandura ve Kürt kıyafeti giyerler. Bu giyim biçimleri, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin çok sıcak ve nemli veya çok soğuk olan iklimine göre degişmektedir.
Spor[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi millî futbol takımı (Kürtçe : Yekyetî Nawendî Topî-Pêy Kurdistan), Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ni temsil eden ulusal futbol takımıdır. millî takım Birleşmiş Milletler tarafından tanınmayan ve özerk olan ülkeler için spor organizasyonlara katılmaktadır. Ayrıca NF-Board tarafından düzenlenen FIFA üyesi olmayan takımların katıldığı VIVA Dünya Kupası'nda mücadele etmiştir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c "Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası" (PDF). 2008. 28 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2012.
- ^ http://www.milliyet.com.tr/barzani-onayladi-ve-kabul-edildi/dunya/detay/1984671/default.htm
- ^ [1]
- ^ "Kurdistan Region Statistics Office" (PDF). Krso.net (Almanca). 2013-11. Erişim tarihi: 2014-07-08. Tarih değerini gözden geçirin:
|date=(yardım) - ^ Human Development Report Office, 27 Aralık 2014 tarihinde alındı
- ^ http://rudaw.net/turkish/kurdistan/2601201612
- ^ http://www.aljazeera.com.tr/haber/isid-kerkukte-saldirdi-0
- ^ http://www.zernews.com/2016/05/kdp-kck-cemil-bayik-referandum-kurdistan-bagimsizlik.html
- ^ http://rudaw.net/turkish/kurdistan/161220163
- ^ http://rudaw.net/turkish/kurdistan/09122016
- ^ "Barzani: Kimsenin sözünü dinlemeyin, referanduma gidiyoruz". 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017.
- ^ "Irak Başbakanı İbadi: Referanduma Askeri Müdahaleye Hazırız!". 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017.
- ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan Barzani'ye: Kararımızı 22 Eylül'de görecek". 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017.
- ^ http://m.hurriyet.com.tr/isid-musulda-kontrolu-ele-gecirdi-26581252
- ^ http://rudaw.net/sorani/kurdistan/2809201326
- ^ "IHEC announced final results of Iraq's Kurdistan Parliamentary elections 2013". ekurd. ekurd.net. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2013.
- ^ http://www.perleman.org/Default.aspx?page=articles&c=News-title&id=6871 Kürdistan Bölgesel Parlamentosu Resmi Web Sitesi
- ^ "Map of area of Kurdistan Region & its Governorates". www.krso.net. 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Bartu, Peter (2010). "Wrestling With the Integrity of A Nation: The Disputed Internal Boundaries in Iraq". International Affairs. 6. Cilt 86.
- ^ http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/kerkuk-pesmerge-korumasinda
- ^ http://t24.com.tr/haber/pesmerge-tek-kursun-atmadan-kerkukte-kontrolu-ele-aldi,261321
- ^ http://www.haberler.com/irak-ta-yasanan-catismalar-6157187-haberi/
- ^ http://www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010800&rnr=145&anr=18621 Kürdistan Bölgesel Yönetimi Resmi Web Sitesi
- ^ http://www.institutkurde.org/products/details/691/ François-Xavier Lovat, Kurdistan Land of God
- ^ http://www.impr.org.tr/wp-content/uploads/2013/11/Rapor-Kas%C4%B1m-2013.pdf
- ^ "An unusual new friendship". The Economist. 19 Şubat 2009.
- ^ http://www.krg.org/articles/detail.asp?rnr=146&lngnr=12&smap=03010900&anr=18691 Bölgesel Yönetim Web Sitesi, Eğitim
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Wikimedia Commons'ta Iraqi Kurdistan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
