Güney Amerika

Güney Amerika, Amerika'nın güneyinde bulunan bir kıta.^[1] Güney Yarımküre'de bulunmasına rağmen topraklarının küçük bir kısmı Kuzey Yarımküre'de yer almaktadır.^[1] Büyük Okyanus'un doğusunda, Atlas Okyanusu'nun batısında, Kuzey Amerika'nın güneyinde ve Antarktika'nın kuzeyinde bulunur.^[1] Güney Amerika, 17.840.000 km karelik bir yüzölçümüne sahiptir.^[1] Dünya yüzeyinin yaklaşık olarak %3,5'ini kaplamaktadır.^[1] 2005 yılına göre nüfusu 371.000.000'dan fazladır. Güney Amerika kıtalar arası yüzölçümü sıralamasında dördüncü ve nüfusta beşincidir. And Dağları, Angel Şelalesi, Amazon Nehri, Atakama Çölü, Amazon Ormanları ve Machu Picchu, Güney Amerika'da bulunmaktadır.^[1]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Amerika'da MÖ 16.500'e kadar dayanan bir insan varlığının bulunduğu arkeolojik kazılarla doğrulanmıştır. Amazon Ormanları'nda ise MÖ 10.000'de kalıcı bir nüfusun bulunduğu düşünülmektedir. Bu nüfusun avcılık, toplayıcılık ve tarımla uğraştığına dair kanıtlar bulunmuştur. Norte Chico, Canari, Chibca, Muisca, Chachapoya, Chavin, Moche, İnka, Aravak ve Karib toplulukları^[2] bölgenin keşfedilmesine kadar çeşitli medeniyetler kurmuştur. İspanya ve Portekiz'in yaptığı anlaşmalarla bölgeyi planlı bir şekilde sömürmesiyle bu topluluklar büyük ölçüde yok olmuştur. 1500'de İspanya Orta Amerika'yı hakimiyeti altına almıştır. 1550'de İspanya Kolombiya'da, Portekiz ise Brezilya'da güç kazanmıştır. 1650'de İngiltere, Fransa ve Hollanda da bölgede keşifler gerçekleştirmiştir. 1800'de Güney Amerika tamamen sömürge haline getirilmiştir.

1810'da Simon Bolivar liderliğinde Güney Amerika'daki birçok ülkede isyanlar başlamıştır. 1811'de Paraguay, 1818'de Şili, 1819'da Kolombiya, 1821'de Peru, 1822'de Brezilya ve 1825'te Bolivya bağımsızlığını kazanmıştır. İspanya ve Portekiz bölgeden tamamen çekilmek zorunda kalmıştır. İngiltere, Fransa ve Hollanda ise bazı bölgelerde hakimiyetlerini devam ettirmiştir. 1825'te Brezilya ve Rio de la Plata arasında yaşanan güç mücadeleleri sonucunda iki ülke arasında savaş çıkmıştır. Böylece Güney Amerika'da bağımsızlığını kazanan ülkeler arasındaki çatışmalar başlamıştır. 1828'de Kolombiya ve Peru arasında savaş çıkmıştır. 1836'da ise Şili ve Arjantin, Peru-Bolivya Konfederasyonu'na savaş ilan etmiştir. 1870'e kadar devam eden bu çatışmalar, Güney Amerika'nın büyük ölçüde bölünmesine neden olmuştur.

1870'ten 1910'a kadar yaşanan güç mücadeleleri nedeniyle çatışmalar devam etmiştir. 1917'de Brezilya, İtilaf Devletleri'nin yanında I. Dünya Savaşı'na katılmıştır. Akdeniz'e birkaç gemi göndererek İngiltere ve Fransa'nın deniz kuvvetleriyle birlikte hareket etmişlerdir. 1942'de II. Dünya Savaşı'na katılan Brezilya, İtalya'ya yapılan çıkarmaya destek göndermiştir. 1947'de başlayan Soğuk Savaş, çatışmaların yeniden artmasına neden olmuştur. Bolivya, Kolombiya, Peru ve Paraguay'da birçok isyancı grup ortaya çıkmıştır. 1982'de ise Arjantin ve İngiltere arasında Falkland Savaşı gerçekleşmiştir. 1990'da Soğuk Savaş'ın etkileri azalmaya başlamıştır. Güney Amerika'daki ülkeler demokratik yönetimlere geçmiştir. 2000'den sonra bazı ülkelerde dış borçların artması üzerine ekonomik krizler yaşanmıştır.

Güney Amerika'nın uzaydan görünümü (NASA)

Ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke	Yüzölçümü (km²)	Nüfus (2002)	Nüfus yoğunluğu (km² başına)
Arjantin	2,766,890	37,812,817	14
Bolivya	1,098,580	8,445,134	7.7
Brezilya	8,511,965	176,029,560	21
Şili	756,950	16,800,000	20
Kolombiya	1,138,910	41,008,227	36
Ekvador	283,560	13,447,494	47
Fransız Guyanası	91,000	182,333	2.0
Guyana	214,970	698,209	3.2
Paraguay	406,750	5,884,491	14
Peru	1,285,220	27,949,639	22
Surinam	163,270	436,494	2.7
Uruguay	176,220	3,386,575	19
Venezuela	912,050	24,287,670	27
Toplam	17,806,335	235,006	24.4